Hà thủ ô – một trong 7 vị của Thất bảo mỹ nhiệm đơn trứ danh

Thất bảo mỹ nhiệm đơn”  là một trong số những bài thuốc nổi tiếng dùng chăm sóc sức khỏe cho giới thượng lưu thời xưa. Bài thuốc này gồm bảy vị trong đó Hà thủ ô là chủ vị, được ứng dụng điều trị các chứng suy nhược cơ thể sau mắc các bệnh nặng, suy nhược sinh dục nam – nữ, tóc rụng và bạc sớm. Cùng nghiên cứu thành phần và công dụng của bài thuốc trứ danh này theo nội dung dưới đây.

Bài Thất Bảo Mỹ Nhiệm Đơn ((七宝美髯丹 – Qibao meiran wan) được chép trong quyển 18, sách Bản Thảo Cương Mục (本草纲目) (Lý Thời Trân – 李时珍) lấy từ sách Tích Thiện Đường Phương (积善堂方). Sách này chép như sau: năm Minh Gia Tĩnh Sơ, Thiệu Ứng Tiết (邵应节), một Phương sĩ đời Minh, dâng tiến lên vua bài thuốc này, sau khi dùng, vua liền sinh ngay một Hoàng tử. Từ đó, phương thuốc này nổi danh thiên hạ.

Gọi là “Thất Bảo” vì trong phương thuốc có 7 vị dùng để ích can bổ thận, công năng như bảo vật. “Mỹ Nhiệm” là vì uống vào giúp cho râu tóc đen nhuận (Mỹ nhiệm nghĩa là râu tóc đẹp nhuận. Trong Tam Quốc Chí có lúc gọi Quan Vân Trường là Mỹ Nhiệm Công, cũng là từ ý này).

Bạn có biết thành phần chính trong “Thất bảo mỹ nhiệm đơn” chính là hà thủ ô. Hãy xem cụ thể thành phần và công dụng mà nó đem lại như nào.

Nguyên bản bài thuốc:

Bài thuốc Thất bảo mỹ nhiệm đơn: làm cho tóc râu trắng hóa đen, khỏe gân xương, bền tinh khí, sống lâu

1. Hà thủ ô đỏ và Hà thủ ô trắng mỗi thứ 600g ngâm nước vo gạo 4 ngày, cạo bỏ vỏ, dùng đậu đen đãi sạch rồi cho Hà thủ ô vào chõ: Một lượt Hà thủ ô, một lượt đậu đen bắc lên bếp đồ chín đậu đen, đem bỏ đậu lấy Hà thủ ô phơi khô, rồi lại đồ lại, làm như vậy 9 lần. cuối cùng lấy Hà thủ ô sấy khô và tán bột.
2. Xích và bạch phục linh mỗi vị 600g, cạo bỏ vỏ tán bột, đãi với nước trong. lọc lấy bột lắng ở dưới, nắm lại tẩm với sữa người phơi khô.
3. Ngưu tất 320g tẩm rượu một ngày, thái mỏng trộn với hà thủ ô, đồ với đậu đen vào lần thứ 7, 8, 9 đem ra phơi khô.
4. Đương quy 320g tẩm rượu phơi khô.
5. Câu kỷ tử 320g tẩm rượu phơi khô
6. Thỏ ty tử 320g tẩm rượu cho nứt ra, giã nát phơi khô.
7. Bổ cốt chi 100g, trộn với vừng đen(hắc chi ma) sao cho bốc mùi thơm.

Tất cả giã nát trộn đều thêm mật ong vào làm thành viên 0,50g (bằng hạt ngô). Ngày uống 3 lần, mỗi lần 50 viên. Sáng dùng rượu chiêu thuốc, trưa dùng nước gừng và tối dùng nước muối (Theo Tích thiện đường phương)

(Chú thích thêm: Chiêu thuốc tức là dùng nước thuốc để uống bát vị hoàn dạng viên)

• Sáng: Chiêu bằng rượu hâm nóng là để dẫn thuốc cho mạnh.
• Trưa: Chiêu bằng nước gừng
• Tối: Chiêu bằng nước muối loãng là để đem hỏa trở xuống.

Những phép chiêu thuốc hoàn kể trên, vì bệnh chứng cần cấp, cần phải chữa cả gốc(Thận) và ngọn(Khí huyết) nên phải mượn sức mạnh của những nước kể trên chiêu đi, để mở đường đưa thuốc của bài “Thất Bảo Mỹ Nhiệm Đơn” xuống đến hạ tiêu, công dụng của thuốc nước vừa qua, thời công dụng của thuốc hoàn sẽ tới.

Cũng có nơi ghi chép lại đơn thuốc gia giảm như sau:
Thành phần:

1. Hà thủ ô 300g
2. Bạch linh 300g
3. Ngưu tất 300g
4. Đương quy (rửa với rượu) 300g
5. Câu kỷ tử ( tẩm rượu ) 300g
6. Thỏ ty tử ( tẩm rượu sao khô) 300g
7. Phá cố chỉ (Bổ cốt chi) 160g

Cách dùng: Hà thủ ô trộn với đậu đen, 9 lần chưng 9 lần phơi. Bạch linh trộn với sữa sao khô. Ngưu tất tẩm rượu chưng chung với Hà thủ ô ở lần thứ 7 về sau. Phá cố chỉ trộn với Mè đen sao qua, tất cả đều sao tán nhỏ, luyện mật làm hoàn, làm thuốc tể 10g/ 1 hoàn. Mỗi lần uống 2 hoàn trước khi đi ngủ.

Tuy là ghi chép khác nhau nhưng thực chất là một cách gia giảm của thầy thuốc. Trong 2 đơn trên Hà thủ ô được coi là vị chính. Đơn nguyên bản kết hợp hà thủ ô trắng và hà thủ ô đỏ để sử dụng. Làm như này để tăng cường và bổ sung công dụng của 2 vị thuốc này cho nhau. Cũng tương tự như với Xích và Bạch phục linh đây cũng chính là cặp thuốc bổ trợ tăng cường công dụng cho nhau.

Công dụng của bài thuốc

Giải thích về thành phần thuốc như sau:

• Hà thủ ô bổ khí ích tinh huyết là chủ dược.
• Bạch phục linh giao tâm thận kiện tỳ trừ thấp.
• Ngưu tất bổ ích can thận làm mạnh gân cốt, hoạt huyết.
• Câu kỷ tử tư can thận ích tinh huyết.
• Thổ ty tử bổ ích can thận trợ dương ích tinh.
• Phá cố chỉ bổ thận tráng dương.

Các vị hợp lại thành một bài thuốc có tác dụng bổ thận tráng dương ích bổ khí huyết rất tốt.

Xem thêm: Công dụng cụ thể của Hà thủ ô

Hà thủ ô bổ khí ích tinh huyết đây là yếu tố tiên quyết giúp phục hồi sức khỏe, bổ máu ắt bổ gan thận. Công năng bài thuốc Thất Bảo Mỹ Nhiệm Đơn là bổ thận cố tinh, đen râu tóc, cứng gân xương, trị vô sinh ở người lớn tuổi thể can thận bất túc (cả nam lẫn nữ).

Bên cạnh đó đơn thuốc cũng chủ trị da dẻ lão hóa, nám tàn nhang; trị tiểu đường, rối loạn chuyển hóa sinh thiếu máu, trị viêm gan mạn, tóc bạc sớm, răng lung lay, rụng, mộng tinh, di tinh, hoạt tinh, công năng sinh lý kém, liệt dương.

Cách chế cần đúng, kỵ kim loại. Nếu chế đúng (nhất là Hà thủ ô) thì bài thuốc này thật sự là Bảo Dược.

Xem thêm: Cách chế biến Hà thủ ô đúng chuẩn đông y cổ truyền

Ứng dụng lâm sàng

Bài thuốc được dùng chữa các chứng khí huyết bất túc sau khi mắc bệnh lâu ngày.

1. Trường hợp bệnh nhân bị tai biến mạch não, chân tay tê dại, phụ nữ băng huyết, đới hạ, khí huyết hư nhược, nam giới suy sinh dục không có con, di tinh, hoạt tinh đều dùng có hiệu quả.
2. Có báo cáo dùng chữa chứng tiêu khát có kết quả tốt.

Lưu ý khi dùng thuốc

• Sử dụng dược liệu đảm bảo chất lượng, được sao tẩm đúng cách, chế biến đúng quy trình.
• Đun, chiêu thuốc cần lưu ý vật dụng đun thuốc cần tránh kim loại, đun bằng ấm đất hoặc sứ.
• Kiêng tiết canh, tiết lợn.
• Kiêng hành tỏi, củ cải.
• Mặt khác cần kết hợp với lối sống khoa học: tập thể dục đều đặn, kiểm soát stress, hạn chế rượu bia, nói không với thuốc lá, ăn đủ chất, ngủ đủ giờ.

Tài liệu tham khảo:

• [1]   GS,TS Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam- NXB Y học, 2006, tr 835.
• [2] Trần Văn Kỳ, 250 Bài thuốc đông y cổ truyền chọn lọc, NXB Tổng hợp Đồng Tháp 1996, tr. 267 – 268).
• [3] Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, NXB Khoa học kỹ thuật Hà Nội, 2004, tập I, tr. 88.