Cây ba kích tím

Tên gọi khác

Ba kích có nhiều tên gọi như ba kích thiên, Cây ruột gà, Chẩu phóng xì (Hải Ninh), Thao tầy cấy, ba kích nhục, liên châu ba kích.

Tên khoa học: Morinda officinalis How. Thuộc họ cà phê Rubiaceae.

Người ta thường dùng rễ phơi hay sấy khô.

Mô tả cây

Cây loại thảo, sống lâu năm, thân leo, lá mọc đối, cứng nhọn, dài 6-14cm, rộng 2,5-6cm, hình mác, non có màu xanh, về già có màu trắng mốc. Hoa lúc đầu trắng, về già có màu trắng mốc. Hoa lúc đầu trắng, sau vàng, 2-10 cánh hoa, 4 nhị. Quả hình cầu, khi chín màu đỏ.

Phân bố, thu hái và chế biến

Cây ba kích mọc hoang ở ven rừng, trên đồi rậm giữa các bụi bờ, bãi hoang nhiều nhất ở Quảng Ninh (Hải Ninh, Hồng quảng), Hà tây, phú thọ, Bắc ninh, Bắc giang. NHưng hiện nay do không đủ như cầu mà ba kích đem được nghiên cứu trồng.

Rễ đào quanh năm, tốt nhất vào thu đông. Đào về rửa sạch đất cát, phơi hay sấy khô. Khi gần khô đập dẹt rồi lại phơi cho thật khô.

Thành phần hóa học

Trong rễ ba kích chủ yếu có chất anthraglucozit, rất ít tinh dầu, chât đường, nhựa và axit hữu cơ. Rễ tươi có vitamin C (Theo Đỗ Tất Lợi và Võ Hữu Đức. 1961). Theo các tài liệu cũ, chỉ có vitamin C, nhưng ba kích khô không có vitamin C.

Công dụng của ba kích tím

Nước sắc ba kích có tác dụng làm tăng sự co bóp của ruột và giảm huyết áp, không có độc.

Tính vị theo tài liệu cổ: Ba kích có vị cay ngọt, tính hơi ôn, Vào thận kinh. Có tác dụng ôn thận trợ dương, mạnh gân cốt, khử phong thấp. Dùng chữa dương ủy, phong thấp cước khí, gân cốt yếu, mềm, lưng gối mỏi đau. Người âm hư, hỏa thịnh, đại tiện táo bón cấm dùng.

Dân ta dùng ba kích như một vị thuốc bổ trĩ não và tinh khí, dùng trong các bệnh liệt dương, sớm xuất tinh, di mộng tinh, phụ nữ kinh nguyệt không đều.

Ba kích còn dùng chữa bệnh phong thấp, mạnh gân cốt. Ngày dùng 4-10g dưới dạng thuốc sắc hay cao lỏng. Người dân ở những nơi có cây mọc hoang thường đào củ này về nấu với thịt gà, ăn để bồi bổ sức khỏe.

Ở trung quốc có dùng ba kích trong đơn thuốc “Nhị tiên thang” để chữa bệnh cao huyết áp hiệu quả. Đặc biệt đối với phụ nữ bị cao huyết apsowr thời kì mãn kinh, kết quả thấy rõ rệt.

Đơn Nhị tiên thang như sau:

Tiên mao, Dâm dương hoắc, Ba kích, Tri mẫu, Hoàng bá, Đương quy mỗi vị 12g, nước 600ml. Sắc còn 200ml. Chia ba lần uống trong ngày. Thời gian điều trị 3 tháng.

Đơn thuốc khác có ba kích

Ba kích nhục 10g, Thục địa 10g, Nhân sâm(hoặc đẳng sâm) 4g, thỏ ty tử 6g, bổ cốt toái 5g, tiểu hồi hương 2g, nước  600ml. Sắc còn 200ml, Chia ba lần uống trong ngày. Dùng chữa chứng tê mỏi chân gối ở người già.

Theo Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của Giáo sư Đỗ Tất Lợi