Cách chế biến Hà thủ ô đúng chuẩn

Để Hà thủ ô đạt được hết công dụng ưu việt thì cần phải nắm được cách chế biến đúng chuẩn. Hà thủ ô nguyên bản và hà thủ ô đã chế biến có những công dụng trị bệnh khác nhau. Thế nào cách chế biến Hà thủ ô đúng chuẩn? Hãy cùng nghiên cứu cách chế biến Hà thủ ô mà Đông y Phú Vân chia sẻ.

Hà thủ ô- vị thuốc đông y

Hà thủ ô được coi là vị thuốc bổ đông y. Nó được người xưa truyền nhau khả năng làm người già hóa trẻ, tóc bạc hóa tóc đen. Hà thủ ô có Hà thủ ô trắng và Hà thủ ô đỏ. Hà thủ ô đỏ mới là vị chính thức và công dụng có khác so với Hà thủ ô trắng. Tuy nhiên khi nhắc đến Hà thủ ô thì thường mặc định người ta nói đến Hà thủ ô đỏ. Bài viết này đề cập tới Hà thủ ô đỏ.

Hà thủ ô sau khi thu hoạch về cần chế biến qua mới dùng làm vị thuốc. Có những nơi không chế biến mà phơi ngay. Hà thủ ô đã chế biến được gọi là hà thủ ô chế, hay zhi heshouwu, còn sheng shouwu (Sinh Hà Thủ ô) là Hà thủ ô chưa chế biến.

Củ Hà thủ ô có màu nâu đỏ, là tinh bột vị hơi cay. Củ chất lượng cao nhất là những củ lâu năm to đều. Thông thường những củ này được cắt lát dày hơn và được bán với số lượng lớn. Tại Hồng Kông, Hà thủ ô thu hoạch về lựa chọn những củ to đẹp cạo cát bỏ bớt rễ thừa, cạo vỏ rất mỏng, và chế biến một cách tỉ mỉ để hiển thị màu sắc, hình dạng, và độ bóng của lát Hà thủ ô chế. Người ta cũng thường lấy Hà thủ ô chế để nghiền dưới dạng bột, dạng cao tiện cho sử dụng.

➮ Xem thêm: Tìm hiểu cây Hà thủ ô mọc ở đâu?

So sánh Hà thủ ô nguyên bản với Hà thủ ô chế biến

Chúng ta cần phân biệt Hà thủ ô nguyên bản và hà thủ ô chế khác nhau như nào. Theo cuốn Materia Medica ^[1] của bác sĩ người Hi Lạp, hà thủ ô nguyên bản, nghĩa là củ phơi khô không được chế biến với đậu đen, được sử dụng để điều trị nhiễm độc (bệnh nhiễm trùng, sưng tấy dưới da, loét, và các bệnh lây lan như bệnh sởi), viêm, táo bón, và tăng lipid máu.

Hà thủ ô nguyên bản vốn đã nhiều lợi ích như vậy còn Hà thủ ô chế thì như nào?

Hà thủ ô được chế biến với đậu đen được sử dụng làm thuốc bổ máu, nuôi dưỡng tóc, tăng cường xương và cơ, và được sử dụng để điều trị da nhợt nhạt, chóng mặt, ù tai, bạc tóc sớm, mệt mỏi và đầu gối các khớp tê cứng, trầm cảm, metrostaxis, bệnh bạch cầu nhiều, suy nhược do các bệnh kéo dài (như sốt rét), và tăng cường sinh lực.

Theo các đánh giá được thực hiện bằng Hà thủ ô nguyên bản và chế biến, phiên bản chế biến có các đặc tính mạnh hơn, một trong những tác động đáng kể nhất là bổ sung cho hệ thống miễn dịch. Và hà thủ ô chế vẫn được người xưa và nay chuyên dùng. Trong hơn nghìn năm ở Trung Quốc, Hà thủ ô đã được sử dụng để bổ thận và mát gan, thúc đẩy sự phát triển của tóc.

Trong Hà thủ ô nguyên bản (sinh Hà thủ ô) có những hợp chất chứa anthraquinone – kích thích nhu động ruột, thông đại tiện và gây ỉa chảy. Vì vậy, người khỏe mạnh bình thường uống hà thủ ô sống, thường dễ bị đau bụng, ỉa chảy. Độc tính này của Hà thủ ô có liên quan mật thiết đến việc bào chế. Bào chế đúng chuẩn, đúng quy tắc thì sẽ loại bỏ được độc tố. Quy trình này rất tốn nhiều thời gian và công sức, không phải cứ biết lý thuyết là làm được, mà cần có kinh nghiệm và cơ sở vật chất chuyên dụng để thực hiện. Vậy như nào là bào chế đúng chuẩn?

➮ Xem thêm về Công dụng của Hà thủ ô

Cách chế biến củ Hà thủ ô

Trong thời nhà Đường, Lin Daoren đã viết cuốn sách Đơn thuốc bí mật để kiểm soát vết thương và gãy xương (Xian Shou Li Shang Xu Duẩn Mi Fang, 846 AD) ^[2] . Trong cuốn sách này, ông mô tả quá trình chế biến Hà thủ ô để tăng cường các đặc tính bổ sung của nó. Hà thủ ô đã chế biến được gọi là zhi heshouwu để phân biệt nó với dạng chưa chế biến, được gọi là sheng shouwu.

Hình ảnh miếng cắt lát Hà thủ ô đã chế biến

Phương pháp chế biến là để hầm hoặc hấp hà thủ ô trong nước đậu đen trong vài giờ (lên đến ba ngày, tùy thuộc vào sự hiệu quả công dụng đối với phương pháp này) và sau đó phơi khô. Đây là một kỹ thuật vẫn còn được sử dụng ngày nay.

Đậu đen có tác dụng bổ sung máu và đặc biệt nấu chín lâu hoặc hấp cùng thảo mộc có liên quan thì nó có làm tăng cường tác dụng và bổ sung tinh chất cho thảo dược đó. Chính vì vậy mà ngươi ta chọn đỗ đen kết hợp cùng hà thủ ô để chế biến.

Cụ thể cách chế biến đó như nào? Thực tế thì dựa trên cơ sở truyền lại từ người xưa truyền lại mà có những cách khác nhau. 2 phương pháp mà Đông y Phú vân nhắc tới là hiện đại và cổ truyền chi tiết như sau.

Cách chế biến Hà thủ ô hiện đại

Với tỉ lệ 1:10, khoảng 10 kg đậu đen được sử dụng để chế biến 100 kg củ hà thủ ô.

• Nước đậu đen được chế biến bằng cách đun sôi đậu đen với nước trong khoảng 4 giờ
• Tách lấy đỗ đen và đổ thêm nước nấu lại lần nữa với lượng nước ít hơn, đun trong khoảng 3 giờ.
• Các chiết xuất thu được ở 2 lần đun gộp lại, đun cùng với hà thủ ô cắt lát trong vài giờ.
• Sau đó phơi khô miếng hà thủ ô. Đóng gói bảo quản và đưa vào sử dụng.

Kết hợp hà thủ ô cùng đỗ đen để phát huy công dụng

Cách chế biến Hà thủ ô cổ truyền

Cách chế biến Hà thủ ô cổ truyền, tương tự như phương pháp vừa nêu bên trên, chế biến hà thủ ô cùng đỗ đen được xử lý lặp lại việc hầm hoặc hấp chín lần. Làm giống như đồ xôi đỗ. Đây cũng chính là cách mà nhà thuốc Đông y Phú Vân thường làm. Cụ thể như sau:

Bước 1: Bước chuẩn bị

Đỗ đen, Hà thủ ô với tỉ lệ 50:50

Với đỗ đen chọn đỗ đen xanh lòng, ngâm nước, loại bỏ những hạt lép, kém chất lượng ngâm trong khoảng thời gian 30 phút.

Với Hà thủ ô cần sơ chế trước như sau:

• Hà thủ ô đỏ rửa sạch, cạo vỏ, ngâm nước vo gạo cho nó mềm ra rồi thái thành miếng.
• Các miếng lát hà thủ ô này lại tiếp tục ngâm nước vo gạo 1 ngày 1 đêm.

Sơ chế Hà thủ ô

Bước 2: Tiến hành hấp Hà thủ ô cùng đỗ đen

Đây là bước chính, chất lượng miếng Hà thủ ô chế phụ thuộc nhiều ở bước này. Cách gọi Cửu chưng cửu sái (9 lần chưng, 9 lần phơi) là giải thích cho quy trình chế biến biến Hà thủ ô. 9 lần chưng như nào, và chín lần phơi ra sao? Cụ thể như sau:

• Cho Hà thủ ô và đỗ đen đã sơ chế ở khâu chuẩn bị vào nồi hấp. Xếp Hà thủ ô đỏ và hạt đỗ đen theo lớp một xen kẽ nhau thành từng lớp.
• Đặt lên bếp, đồ như đồ xôi. Sau đó lại vớt hà thủ ô ra phơi nắng hoặc sấy khô.
• Miếng hà thủ ô phơi khô đó được chuẩn bị lại đồ cùng đỗ đen lần nữa. Lặp lại như thế 9 lần. Tổng thể đó là 9 chưng: ứng với 9 lần đặt lên bếp để chưng, và 9 phơi: ứng với 9 lần vớt Hà thủ ô ra phơi nắng.

Thường thì nhà thuốc Đông y Phú Vân đun hấp Hà thủ ô cùng đỗ đen vào buổi tối để sáng hôm sau tắt bếp vớt Hà thủ ô ra phơi khô với nắng hoặc sấy khô nếu trời không được nắng. Thành quả là miếng Hà thủ ô chế màu sậm hơn và chất lượng hơn ban đầu.

Hấp hà thủ ô cùng đỗ đen

Việc chế biến Hà thủ ô cần đúng theo hướng dẫn, các bạn nên tham khảo đến sự tư vấn của thầy thuốc hoặc những người có chuyên môn trong lĩnh vực y học.

➮ Tham khảo thêm: Cách chế biến Hà thủ ô trắng

Các bạn muốn biết chi tiết hơn xem tại video chế biến được quay trực tiếp từ nhà thuốc Đông Y Phú Vân:

Cách chế biến lá Hà thủ ô

Không chỉ củ mà lá Hà thủ ô cũng có tác dụng riêng. Theo như trong sách những cây thuốc và vị thuốc của Giáo sư Đỗ Tất Lợi thì lá Hà thủ ô được dùng trong trường hợp chữa chứng lở ngứa. Cách chế biến và cách dùng cụ thể như sau:

Dùng tươi

Lá Hà thủ ô đem cắt về rửa sạch rồi đem đun nước tắm với liều lượng tùy ý.

Bạn cũng có thể cắt thân cành Hà thủ ô cùng với lá để đun nấu cùng.

Để nhanh hiệu quả bạn có thể lấy lá Hà thủ ô đem về nấu với lá ngải cứu và tắm.

Ngoài ra lá Hà thủ ô cũng có thể dùng nấu canh ăn cũng dễ ăn và mát. Vị đặng nhẹ hơn ngải cứu, mùi thơm.

Dùng khô

Bạn cũng có thể dùng với lá Hà thủ ô khô. Trường hợp này chế biến như sau:

Lá Hà Thủ ô cắt về đem rửa sạch phơi khô, khi dùng lấy ra đun với nước nóng để tắm. Còn thì bảo quản bọc kín tránh ẩm mốc để sau dùng. Nếu kết hợp với thân cành Hà thủ ô cũng rửa và phơi khô rồi dùng đun nước tắm liều lượng tùy ý. Hà thủ ô là thân leo nên thân cành của nó cũng mềm dạng như giảo cổ lam.

Bảo quản Hà thủ ô

Hà thủ ô chế được khơi khô sấy khô cẩn thận như thế mà bảo quản không đúng cách thì dễ bị ẩm mốc, mối mọt. Khâu bảo quản sau chế biến là không thể xem thường.

Nếu gặp môi trường ẩm thấp thì thuốc dễ bị mốc, đổi màu, vỡ vụn.

Cần phải đóng gói Hà thủ ô cẩn thận như vào lọ kín. Nên để trong lọ thủy tinh hoặc sứ, tránh dùng lọ kim loại.

Bảo vệ tốt khỏi độ ẩm và nhiệt như che ánh sáng và để nơi khô ráo.

Hi vọng bài viết đã giải đáp phần nào thắc mắc của bạn về quy trình chế biến Hà thủ ô. Tại sao cần phải chế biến mới sử dụng được và khái niệm Hà thủ ô chế là như nào. Cảm ơn bạn đã quan tâm.

Nếu bạn có quan tâm đến Hà thủ ô, đông y Phú Vân có chế biến trực tiếp và bán Hà thủ ô với các dạng nguyên miếng, dạng bột, dạng cao tùy vào nhu cầu sử dụng. Với giá cụ thể như sau:

Tài liệu tham khảo:

• ^[1] De Materia Medica: là sách dạng từ điển y dược, bao gồm khoảng một nghìn loại thuốc sản phẩm tự nhiên (chủ yếu là thực vật).
• ^[2] Đơn thuốc bí truyền để kiểm soát vết thương và gãy xương (Xian Shou Li Shang Xu Duẩn Mi Fang, 846 AD): Sách chia sẻ các đơn thuốc bí truyền của tác giả người Trung Quốc- Lin Daoren từ thời xa xưa ghi chép lại.